سهم الإرث زن

• پرسش و پاسخ:

 

سؤال:

چرا سهم‌الإرث زن، نصف سهم‌الإرث مرد است؟

 

پاسخ:  می‌توان دلایل نصف بودن ارث زن را در سه بخش خلاصه نمود:

1. مهریه: هنگام انعقاد عقد ازدواج، مرد مکلّف است مهریه‌اى مناسب براى زن در نظر بگیرد که هر وقت زن آن‌را مطالبه نمود، باید مهریه را در اختیار او قرار دهد. در غیر این ‏صورت، زن هیچ وظیفه‌اى نسبت به تمکین در مقابل شوهر ندارد.

2. نفقه: در زندگى زناشویى، مرد مکلّف است علاوه بر تأمین مخارج زندگى خود، مخارج زن و فرزندان را نیز به عهده بگیرد، تأمین خوراک، پوشاک و مسکن متناسب با شأن زن، از جمله وظایف مرد است. زن حتى اگر ثروت کلانى هم داشته باشد، هیچ مسئولیتى در زمینه تأمین مخارج خود و فرزندانش ندارد. زن نه تنها هیچ بار مالى را در زندگى زناشویى بر دوش نمی‌کشد، بلکه در صورت تمایل، حق دارد در قبال کارهاى معمول خود در منزل از قبیل شیر دادن بچه و پخت و پز و... از شوهر خود اجرت دریافت کند.

3. وظایف ویژه مرد: مسئولیت‌هاى سنگینى برعهده مرد گذاشته شده است که زن از آنها معاف است؛ مانند جهاد در راه خدا. مرد در مواقع لازم، باید با مال و جان خود جهاد کند. چنانچه در آیات قرآن، جهاد با مال مقدّم بر جهاد با جان است. مرد باید هزینه‌هاى مربوط به جهاد را خود پرداخت نماید. همچنین در جنایاتى که خویشاوندان باید دیه را بپردازند، زن از پرداخت دیه و همیارى در این امر معاف شده است.

ملاحظه می‌شود که اسلام نخواسته به نفع زن و علیه مرد، یا به نفع مرد و علیه زن قانونى وضع کند. اسلام نه جانبدار مرد است و نه جانبدار زن، اسلام در قوانین خود، سعادت مرد و زن و فرزندانى که باید در دامن آنها پرورش یابند و نیز سعادت جامعه بشریت را در نظر گرفته است. به هر حال، اسلام بر اساس وظایف و تعهدات اقتصادى و مالى که براى مرد در نظر گرفته است، اقدام به تقسیم ثروت در مواضع مختلف و از جمله ارث نموده و هیچ تبعیضى در این مقوله قابل ادعا نیست. از طرفى، مجموعه قواعد و مقرراتى که در مورد زن و مرد در اسلام وجود دارد، ایجاب می‌کند که قوانین آن در باب ارث و... به شکل خاصى باشد و این امر نمی‌تواند محل اشکال به قوانین مدنى اسلام باشد.
در نهایت ممکن است گفته شود که اگر چنین است که مخارج زن برعهده مرد است، پس زن را چه حاجتى است به داشتن ثروت و اندوخته؟ در جواب باید گفت: مهریه و ارث زن به عنوان پس اندازى است براى آینده‌اش که اگر احیاناً از همسر خود جدا شد و یا همسرش فوت کرد، براى اداره زندگى خود پس اندازى داشته باشد و در کمال آرامش و عزّت نفس، ادامه زندگى دهد. اما اینکه نفقه زن بر عهده مرد است، براى آن است که زن بدون دل مشغولى و دغدغه‌خاطر، به پرورش فرزندانى برومند و کارآمد براى جامعه بپردازد و حرارت و گرماى کانون خانواده را که اصلی‌ترین هسته اجتماع می‌باشد، تأمین کند. لذا امام صادق(علیه السلام) در تبیین علت نصف بودن ارث زن فرمودند: «این برای این است که اسلام سربازی را از عهده ی زن برداشته و به علاوه مهر و نفقه را به نفع او بر مرد لازم شمرده است و در بعضی جنایات اشتباهی که خویشاوندان جانی باید دیه بپردازند، زن از پرداخت دیه و شرکت با دیگران، معاف است.»

البته خوب است به بهانه گیرانِ بی سواد، گوشزد شود که قوانین مربوط به ارث در دوران قبل از اسلام را بخوانند تا ببینند که زن در ایران باستان و حتی در سایر جوامع، اصلاً شخصیت حقوقی نداشت. اسلام آمد و حق و حقوق زنان را به آنها بازگرداند. برای مطالعه بیشتر می توانید به کتاب "نظام حقوق زن در اسلام" اثر استاد شهید مطهری مراجعه کنید.